Nan đề tam phương Nhật – Trung – Hàn

Không phải là một sự trùng hợp ngẫu nhiên khi tất cả các nước trong quan hệ tam phương đang đối mặt các cuộc bầu cử (hay thay đổi lãnh đạo, như ở Trung Quốc) trong những tháng tới, và các bên đều muốn tỏ bày sự tận tuỵ bằng các tuyên bố quan trọng.

Hai cô y tá Trung Quốc phất cờ trong một cuộc biểu tình chống Nhật tại Thâm Quyến hôm 19.8. Ảnh: Reuters

Cuộc bầu cử ở Hàn Quốc dự định vào tháng 12 và Tổng thống Lee Myung-Bak không thể tái cử nhiệm kỳ 2, nhưng ông chắc chắn muốn làm mọi thứ dễ dàng hơn cho đảng của mình. Bầu cử ở Nhật chưa được xác định nhưng dự kiến vào tháng 10. Cùng tháng, Quốc hội Đảng Cộng sản Trung Quốc họp để chọn ra thế hệ lãnh đạo kế tiếp.

Và như vậy, các đảo nhỏ, bất kể nhỏ thế nào, sẽ vẫn nằm trong vùng biển động.

Nhật – Hàn và những thoả thuận bất thành

Mối quan hệ Nhật – Hàn đã xuống đến mức thấp trong nhiều năm. Sự cố khiêu khích ngày 10.8 liên quan đến đảo Dokdo/Takeshima không phải là điều khó chịu duy nhất giữa hai nước láng giềng, mà trước đó là thất bại ngoại giao trong các thoả thuận cho phép các lực lượng vũ trang Hàn Quốc và Nhật chia sẻ thông tin tình báo và an ninh.

Washington ủng hộ việc ký kết thoả thuận với tên gọi chính thức là thoả ước Thông tin quân sự an ninh chung. Ý tưởng cơ bản là góp phần mở đường cho hợp tác quân sự chính thức gia tăng giữa Nhật, Hàn và Mỹ để đáp lại những mối đe doạ tăng lên, cuối cùng dẫn đến một “liên minh tay ba”. Cho dù hải quân Hàn Quốc, Nhật và Mỹ đã tiến hành tập trận chung, đáng chú ý là sau vụ tàu Cheonan của Hàn Quốc chìm vào năm 2010 và vụ nã pháo một hòn đảo ngoài khơi, đã không có hợp tác chính thức giữa các nước. Hàn Quốc là một đồng minh hoàn toàn của Mỹ, trong khi Washington ràng buộc với hiệp ước bảo vệ Nhật.

Tuy nhiên, Hàn Quốc đột nhiên rút lui chỉ một giờ trước buổi lễ ký kết thoả thuận vào 29.6. Ở Hàn Quốc, thoả thuận được đề nghị trở nên có hại khi phe đối lập nắm lấy nó như một ví dụ cho thấy chính phủ bảo thủ ve vãn kẻ thù lâu đời. Bộ trưởng phụ trách thương lượng phải từ chức. Có lẽ Tổng thống Lee cảm thấy phải viếng thăm đảo tranh chấp Dokdo để củng cố lòng tin của dân chúng đối với bản thân và đảng của mình.

Rắc rối leo thang theo nhiều cách. Những vụ tấn công sứ quán Hàn Quốc ở Hiroshima, và người ta còn lo ngại là trận bóng tranh huy chương đồng Olympic London giữa Hàn Quốc và Nhật diễn ra sau chuyến đi của Lee có thể biến thành một tranh cãi ầm ĩ, gợi nhớ cuộc chiến bóng đá nổi tiếng giữa Hungary và Nga tại Olympic 1956 ở Melbourne.

Điều đó đã không xảy ra, nhưng sau trận đấu, một cầu thủ của đội Hàn Quốc thắng đã giơ khẩu hiệu tiếng Hàn “Dokdo là của chúng tôi”. Cầu thủ này không xuất hiện trên bục huy chương và ban tổ chức Olympic đang điều tra xem liệu anh ta có phá vỡ quy định là không phát biểu chính trị.

Nhật đáp trả chuyến viếng thăm đảo Dokdo của Tổng thống Lee bằng cách triệu hồi đại sứ, trì hoãn những trao đổi cấp cao dự định như là chuyến thăm viếng của Thủ tướng Yoshihiku Noda đến Hàn Quốc vào tháng 9. Tokyo tuyên bố sẽ đưa vụ tranh chấp đảo ra Toà án Quốc tế. Đây có lẽ là đe doạ suông, bởi vì cả hai phía sẽ phải tuân theo quyết định phân xử, và không bên nào sẵn lòng với một quyết định bất lợi.

Quan hệ Nhật – Trung và cơ hội khó nắm

Sự ngang ngược của Bắc Kinh trong vấn đề Biển Đông có vẻ đem lại cho Nhật một cơ hội để thể hiện mình là một thay thế của Trung Quốc, nhưng khả năng nắm giữ cơ hội này của Tokyo xem ra khó thành công do triển vọng kinh tế mơ hồ và sự chia rẽ bên trong ASEAN.

Bằng cách trục xuất nhanh chóng 14 nhà hoạt động Trung Quốc lên một hòn đảo trong quần đảo Senkaku/Điếu Ngư, Nhật rõ ràng cố gắng dập tắt một khủng hoảng ngoại giao ngay khi mới manh nha. Các viên chức Trung Quốc cũng tỏ ra muốn sự cố không leo thang thành một xung đột lớn, cho dù yêu cầu thả ngay lập tức 14 người.

Trong khi thương mại Nhật – ASEAN tăng nhanh, người dân địa phương cũng bất bình nhiều hơn khi kinh tế Nhật hiện diện ngày càng nhiều. Bài diễn văn của Thủ tướng Nhật Fukuda trước Quốc hội Philippines vào năm 1977 được xem như sự khởi đầu nỗ lực thu hút khu vực của Nhật.

Cho dù bị thu hút bởi những thành công kinh tế, khoa học và văn hoá của Nhật, các thành viên ASEAN vẫn có thái độ nước đôi về ảnh hưởng chính trị của Nhật. Một cuộc khảo sát của bộ Ngoại giao Nhật năm 2008 cho thấy hợp tác kinh tế và công nghệ là lĩnh vực hàng đầu mà người dân trong sáu nước ASEAN (Thái Lan, Singapore, Malaysia, Indonesia, Philippines và Việt Nam) thích thấy Nhật tích cực hơn, với 66% người tham gia chọn. Chỉ 6% sẵn sàng nhìn thấy Nhật củng cố sự hiện diện quân sự.

Khảo sát sáu nước như trên cho thấy một sự chia rẽ bên trong nội bộ ASEAN: người dân Singapore, Malaysia và Thái Lan xem Trung Quốc như đối tác quan trọng nhất và tiếp tục tin sẽ như vậy trong tương lai. Trong khi đó, người dân Indonesia, Philippines và Việt Nam xem Nhật như là đối tác quan trọng nhất và cũng tin là sẽ tiếp tục như thế.

Võ Phương (Foreign Policy, Diplomat, Asia Sentinel)
(Sài Gòn Tiếp Thị)