Nghiên cứu Biển Đông xin giới thiệu góc nhìn của học giả Trung Quốc Chen Xiang, Học viện Chính trị và Quan hệ Quốc tế, về chính sách Biển Đông của Lào. Trong bài viết, tác giả lập luận chính sách Biển Đông của Lào phản ánh lợi ích quốc gia và các toan tính của Lào trong quan hệ với Trung Quốc và Việt Nam. 

Tranh chấp Biển Đông là tranh chấp các đảo, đá và quyền lợi biển liên tục xảy ra và không ngừng trở nên gay gắt giữa Trung Quốc và các nước Đông Nam Á như Philippines, Việt Nam, Malaysia, Brunei…, và là nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến quan hệ Trung Quốc-ASEAN. Các nước tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông như Philippines, Việt Nam… luôn tìm cách đưa tranh chấp Biển Đông vào khuôn khổ ASEAN, để thực hiện ASEAN hóa, đa phương hóa và quốc tế hóa vấn đề này, nhằm lấy sức mạnh tổng thể của ASEAN để cân bằng Trung Quốc. Trong tình hình này, chính sách Biển Đông của các nước không có quyền lợi ở Biển Đông của ASEAN trở thành đề tài quan trọng để các bên thảo luận. Đặc biệt là vụ Tòa Trọng tài về Biển Đông do Philippines tạo ra, cũng như sự can dự có chiều sâu của các nước bên ngoài khu vực như Mỹ, Nhật Bản và Úc đối với vấn đề Biển Đông, khiến cho năm 2016 chắc chắn trở thành năm nóng lên của vấn đề Biển Đông. Trong tình hình này, được coi là nước đứng ngoài tranh chấp Biển Đông, đồng thời là nước chủ tịch luân phiên của ASEAN năm 2016, lập trường của Lào về Biển Đông nhận được sự quan tâm của các nước trong và ngoài khu vực. Nắm rõ nội hàm, nguyên nhân và ảnh hưởng của chính sách Biển Đông của Lào có lợi cho việc làm tốt hơn các công tác ngoại giao sau này, phục vụ cho việc giải quyết có hiệu quả vấn đề Biển Đông và hòa bình thực sự của khu vực Biển Đông. 

1. Nội dung chính sách Biển Đông của Lào 

Lào nằm ở phía Bắc bán đảo Đông Dương, phía Đông giáp Việt Nam, phía Nam giáp Campuchia, phía Tây Nam giáp Thái Lan, phía Tây Bắc giáp Myanmar và phía Bắc giáp Trung Quốc, có diện tích 236.800 km2, là nước lục địa duy nhất ở Đông Nam Á. Với tư cách bên không liên quan đến tranh chấp Biển Đông, cho dù Lào không có chính sách về Biển Đông bằng văn bản rõ rệt, nhưng thông qua các hành động ngoại giao và bài phát biểu của nhà lãnh đạo nước này…, nhất là vào thời điểm cần có các nước thành viên ASEAN bày tỏ thái độ…, Lào giống với các nước như Campuchia, thường chú ý đến đại cục, áp dụng thái độ khách quan công bằng hơn, từ đó có thể hiểu được lập trường chính sách của Lào đối với Biển Đông. 

Trước tiên, chủ trương giải quyết hòa bình các tranh chấp. Cùng với tình hình Biển Đông liên tục nóng lên, nhất là các nước xung quanh Biển Đông từng bước nỗ lực tăng cường sức mạnh trang thiết bị quân sự và các nước bên ngoài khu vực không ngừng tăng cường mức độ can thiệp quân sự, xu thế quân sự hóa của khu vực Biển Đông ngày càng gay gắt, chỉ số rủi ro xảy ra va chạm ngày càng tăng lên. Lào chủ trương các nước liên quan vấn đề Biển Đông dựa vào quy định của luật pháp quốc tế và Công ước Liên hợp quốc về Luật biển (UNCLOS) năm 1982, yêu cầu các bên giữ sự kiềm chế cần thiết, tránh thực hiện bất kỳ hành động nào khiến cho tình hình căng thẳng, phản đối sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực để đạt được mục tiêu chiến lược của nước mình. Tháng 6/2014, xoay quanh hoạt động tác nghiệp bình thường của giàn khoan HD-981 của Trung Quốc, trong nước Việt Nam tổ chức các cuộc biểu tình phản đối Trung Quốc, và cử lượng lớn tàu được trang bị vũ trang đến khu vực Biển Đông chỉ khiến cho tình hình khu vực càng thêm căng thẳng. Vì vậy, Lào yêu cầu Việt Nam tuân thủ nghiêm ngặt Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), duy trì sự kiềm chế để bảo vệ hòa bình và ổn định. Với tư cách là thành viên ASEAN, tầm quan trọng và tính cần thiết của việc Lào trong nhiều trường hợp kêu gọi giải quyết hòa bình các tranh chấp ở Biển Đông, cho rằng điều này phù hợp với quy phạm “giải quyết hòa bình tranh chấp quốc tế” của ASEAN, phù hợp với quy tắc cơ bản của quan hệ quốc tế và luật pháp quốc tế. Tháng 5/2016, khi trả lời phóng vấn phương tiện truyền thông Nhật Bản, Thủ tướng Lào Thongloun Sisoulith hy vọng các bên trong tranh chấp Biển Đông thông qua đàm phán đối thoại để giải quyết hòa bình các tranh chấp liên quan. 

Hai là thực hiện chính sách trung lập tương đối thận trọng. Đối với Lào, Trung Quốc là đối tác chiến lược của nước này, các nước tuyên bố chủ quyền Biển Đông ở Đông Nam Á cùng thuộc tổ chức ASEAN, việc xác định rõ đứng về bên nào là rất khó khăn và có sự ràng buộc lợi ích trên nhiều phương diện. Vì vậy, Lào đã áp dụng lập trường không lựa chọn đứng về bên nào trong vấn đề Biển Đông, thực hiện chính sách trung lập thận trọng. Một mặt, với tư cách là nước không liên quan, Lào áp dụng sách lược không làm mất lòng bất kỳ bên nào trong vấn đề Biển Đông, trong nhiều trường hợp lựa chọn im lặng nhưng ở mức độ nhất định tuân theo chính sách của Trung Quốc. Điều này được thể hiện trong hàng loạt hội nghị Đông Á năm 2016, Campuchia kiên trì lập trường chính nghĩa luôn đứng ở tuyến đầu phản đối việc đưa vấn đề Biển Đông vào tuyên bố chung của ASEAN, Lào với tư cách là nước chủ tịch luân phiên của ASEAN cho dù tương đối tán thành chủ trương của Trung Quốc, nhưng xuất phát từ đại cục - duy trì sự đoàn kết của ASEAN, nên thái độ của nước này tương đối thận trọng. Mặt khác, với tư cách là nước thành viên của ASEAN, Lào kiên trì ASEAN không phải một bên của tranh chấp Biển Đông, hy vọng ASEAN về tổng thể có thể kiên trì không lựa chọn đứng về bên nào, không tham gia tranh chấp giữa các nước liên quan, để bảo vệ sự đoàn kết của ASEAN và quan hệ tổng thể giữa tổ chức này với Trung Quốc. 

Ba là phản đối đa phương hóa và quốc tế hóa tranh chấp Biển Đông. Vấn đề Biển Đông là tranh chấp song phương giữa một số nước Đông Nam Á và giữa Trung Quốc với một số nước Đông Nam Á, nhưng các nước như Philippines thúc đẩy một cách tích cực ASEAN hóa, đa phương hóa và quốc tế hóa tranh chấp Biển Đông. Các nước không tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông trong ASEAN như Lào giữ ý kiến khác về vấn đề này, cho rằng điều này không liên quan đến lợi ích của mình, không muốn can dự vào đó. Tháng 9/2011, hội nghị chuyên gia về luật biển của ASEAN do Philippines khởi xướng được tổ chức tại Manila, với mục đích thực hiện phương án giải quyết vấn đề Biển Đông mà Philippines đưa ra và lấy sức mạnh khu vực để cùng cân bằng Trung Quốc, nhưng Lào không cử đại diện tham gia. Năm 2012, Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN vì sự bất đồng giữa các nước thành viên trong vấn đề Biển Đông mà không đạt được tuyên bố chung, đây là lần đầu tiên trong 45 năm thành lập của tổ chức này không ra được tuyên bố chung. Các nước như Lào… kiên trì vấn đề Biển Đông là vấn đề song phương, từ chối chủ trương của các nước như Philippines, Việt Nam… đưa vấn đề này vào chương trình nghị sự của ASEAN, cho rằng ASEAN không nên can dự vào tranh chấp Biển Đông. Ngoài ra, các nước Philippines, Việt Nam… không ngừng thúc đẩy các nước như Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ can dự vào vấn đề Biển Đông, tìm cách thông qua Mỹ để kiềm chế ảnh hưởng mạnh mẽ của Trung Quốc. Lào cũng không tán thành nước lớn bên ngoài can dự vào tranh chấp Biển Đông, lo ngại Biển Đông trở thành nơi đọ sức của xung đột nước lớn và ảnh hưởng đến ổn định khu vực Đông Nam Á và tiến trình nhất thể hóa ASEAN. Tháng 1/2016, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry đến thăm Lào để tìm cách thuyết phục nước này gia nhập phe gây sức ép với Trung Quốc trong vấn đề Biển Đông, nhưng không đạt được hiệu quả. Ngoại trưởng Nhật Bản Fumio Kishida hai lần đến thăm Lào vào tháng 5 và tháng 7/2016, thậm chí lấy viện trợ quy mô lớn đổi lại Lào ủng hộ phán quyết của Tòa Trọng tài về Biển Đông. Trung Quốc giữ lập trường phản đối mạnh mẽ đối với việc quốc tế hóa vấn đề Biển Đông và phán quyết của Tòa Trọng tài về Biển Đông. Tháng 7/2016, khi gặp gỡ Thủ tướng Lý Khắc Cường, Thủ tướng Lào Thongloun Sisoulith nêu rõ phía Lào ủng hộ lập trường Biển Đông của Trung Quốc, đồng thời hy vọng cùng duy trì hòa bình, ổn định của khu vực Biển Đông. Đây cũng là phản ứng rõ ràng của Chính phủ Lào đối với các nước trong và ngoài khu vực tìm cách quốc tế hóa và đa phương hóa vấn đề Biển Đông. 

Bốn là tích cực chủ trương giải quyết tranh chấp bằng đàm phán song phương. Trong tranh chấp Biển Đông, Lào không tán thành biện pháp mà Philippines và Việt Nam tìm cách ràng buộc ASEAN để đối đầu với Trung Quốc, mà chủ trương tranh chấp Biển Đông là vấn đề của các bên có liên quan, không phải là vấn đề của toàn ASEAN với Trung Quốc. Năm 2016, Chính phủ Trung Quốc đưa ra “tư duy kép” - chủ quyền lãnh thổ và quyền lợi biển do các nước liên quan hiệp thương giải quyết, hòa bình và ổn định của Biển Đông do Trung Quốc và ASEAN cùng duy trì. Điều này nhận được sự ủng hộ của nhiều nước ASEAN trong đó có Lào, Bộ trưởng Ngoại giao Lào Saleumxay Kommasith nói thẳng tranh chấp Biển Đông phải do các nước liên quan trực tiếp dựa theo quy định của điều 4 trong DOC thông qua bàn bạc và đàm phán hữu nghị để giải quyết. Trong quá trình trao đổi qua lại với các nước tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông trong ASEAN, Lào nhiều lần nhấn mạnh vấn đề Biển Đông phải thông qua đàm phán song phương để giải quyết. Tháng 5/2016, tân Chủ tịch Lào Bounnhang Volachith đến thăm Việt Nam kêu gọi dựa vào đàm phán giải quyết hòa bình các tranh chấp. 

Có thể nói chính sách Biển Đông của Lào tập trung thể hiện “nhận thức chung 4 điểm” về vấn đề Biển Đông mà Trung Quốc đạt được với một số nước ASEAN như Lào, Campuchia và Brunei, các bên cho rằng tranh chấp tồn tại trên một số đảo, đá ở quần đảo Trường Sa không phải là vấn đề giữa Trung Quốc và ASEAN, không nên ảnh hưởng quan hệ Trung Quốc-ASEAN; cho rằng phải tôn trọng quyền lợi các nước dựa theo luật pháp quốc tế để tự lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp, không tán thành biện pháp đơn phương cho rằng phải dựa theo quy định của điều 4 trong DOC, kiên trì các nước liên quan thông qua đối thoại hiệp thương để giải quyết tranh chấp lãnh thổ và quyền lợi biển; cho rằng Trung Quốc và ASEAN có thể thông qua hợp tác để cùng bảo vệ tốt hòa bình ổn định của Biển Đông, các nước bên ngoài khu vực nên phát huy vai trò mang tính xây dựng, chứ không phải là ngược lại. 

2. Nguyên nhân chính sách Biển Đông của Lào 

Chính sách ngoại giao là biện pháp chiến lược thực hiện các mục tiêu tương ứng mà chính phủ của một nước áp dụng trong quá trình trao đổi với các thực thể khác. Trong tranh chấp Biển Đông, đối sách cơ bản mà Lào áp dụng về căn bản là để bảo vệ lợi ích quốc gia của nước này. Cụ thể, đặc trưng chính sách ngoại giao trong giai đoạn hiện nay của Lào, quan hệ Lào-Trung, quan hệ Lào-Việt và nỗi lo nước nhỏ của Lào… có ảnh hưởng quan trọng đối với chính sách Biển Đông của Lào. 

Một là Lào thực hiện chính sách ngoại giao toàn diện thiết thực, linh hoạt. Sau khi thành lập chính phủ năm 1975, Đảng nhân dân cách mạng Lào thực hiện chính sách ngoại giao “nghiêng về” Việt Nam và Liên Xô, không gian hoạt động quốc tế rất hạn hẹp. Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, Lào đã phá vỡ đường lối ngoại giao truyền thống, thực hiện chính sách ngoại giao tích cực và linh hoạt hơn, nỗ lực phát triển quan hệ hữu nghị với các nước. Tháng 3/2011, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 9 của Đảng nhân dân cách mạng Lào đưa ra chính sách ngoại giao “5 đa” – đa dạng hóa, đa phương diện, đa phương hóa, đa tầng nấc và đa hình thức. Tháng 1/2016, Đảng nhân dân cách mạng Lào kiên trì đường lối ngoại giao hòa bình, độc lập, hữu nghị và hợp tác, triển khai hợp tác đối ngoại toàn diện, lĩnh vực rộng mở, đa tầng nấc. Nội dung quan trọng mới trong ngoại giao của Lào nằm ở chỗ tăng cường liên hệ kinh tế với thế giới, tích cực tìm kiếm sự đầu tư và viện trợ bên ngoài, dốc sức mở rộng thị trường quốc tế, coi phát triển kinh tế trong nước và nâng cao mức sống của người dân là biện pháp quan trọng để củng cố chính quyền xã hội chủ nghĩa và địa vị cầm quyền của Đảng nhân dân cách mạng Lào. Trong bối cảnh chính sách ngoại giao mới này, Lào giữ thái độ tương đối thờ ơ đối với tranh chấp quốc tế có mối liên hệ không lớn với nước mình, cố gắng không làm mất lòng bất kỳ bên nào, để tránh ảnh hưởng đến sự triển khai của ngoại giao toàn diện. Trong vấn đề Biển Đông, với tư cách là nước thành viên của ASEAN, Lào không hy vọng khu vực xuất hiện các vụ việc không ổn định thậm chí là xảy ra chiến tranh, lo ngại sự can dự của các nước lớn bên ngoài khu vực sẽ làm phức tạp hóa vấn đề, cũng không muốn mình bị liên lụy một cách vô cớ. Ngoài ra, sau khi Lào gia nhập ASEAN, luôn coi ASEAN là diễn đàn quan trọng để mình thể hiện năng lực ngoại giao, phát huy vai trò khu vực và nâng cao ảnh hưởng quốc tế, bảo vệ sự đoàn kết của nội bộ ASEAN là xem xét lớn nhất trong chính sách Biển Đông của Lào. 

Hai là quan hệ mật thiết Lào-Trung. Chính phủ Lào phản đối đa phương hóa và quốc tế hóa tranh chấp Biển Đông và nhiều lần ngăn cản mưu đồ của các nước như Philippines... đưa vấn đề Biển Đông vào tuyên bố chung của ASEAN, có tiếng nói chung nhiều hơn với chủ trương của Trung Quốc. Sau khi ASEAN đưa ra tuyên bố chung tháng 7/2016, khi gặp gỡ Bộ trưởng Ngoại giao Lào, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị ca ngợi chính phủ nước này kiên trì lập trường Biển Đông công bằng, khách quan. Trên thực tế, chính sách Biển Đông tương đối thiên về Trung Quốc của Lào không thể tách rời quan hệ hữu nghị giữa Lào và Trung Quốc. Về chính trị, hai nước đều là quốc gia xã hội chủ nghĩa, chế độ xã hội tương đồng, nhiệm vụ phát triển giống nhau, viếng thăm cấp cao lẫn nhau không ngừng, trao đổi các cấp liên tục diễn ra, Đảng Cộng sản Trung Quốc và Đảng nhân dân cách mạng Lào duy trì sự hợp tác cao độ giữa hai chính đảng. Năm 2009, Lào và Trung Quốc tuyên bố thiết lập quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện, hai nước còn chủ trương thực hiện phương châm “4 tốt” - láng giềng tốt, bạn bè tốt, đồng chí tốt, đối tác tốt. Quan hệ “4 tốt” cũng trở thành biểu tượng lớn nhất cho sự hữu nghị về chính trị giữa Trung Quốc và Lào, trở thành bảo đảm quan trọng để hai đảng và hai nước phát triển quan hệ ở tầng nấc cao hơn. Về kinh tế, Lào có ưu thế tài nguyên khác với Trung Quốc, tài nguyên tự nhiên của Lào rất phong phú, còn Trung Quốc có công nghệ tương đối tiên tiến, thị trường to lớn và ưu thế nguồn vốn dồi dào, tính bổ sung về kinh tế giữa hai nước tương đối mạnh mẽ. Hiện nay, Trung Quốc đã trở thành đối tác thương mại lớn thứ hai và nước đầu tư lớn nhất của Lào, lĩnh vực đầu tư liên quan đến thủy điện, khai thác khoáng sản, thương mại dịch vụ, vật liệu xây dựng, trồng trọt, sản xuất dược phẩm... Có nhà quan sát nước ngoài cho rằng hiện nay, Trung Quốc là nước đầu tư lớn nhất của Lào, vì vậy đã thúc đẩy tích cực lợi ích của Trung Quốc ở ASEAN. Cùng với việc phát triển Tiểu vùng sông Mekong được thúc đẩy đi vào chiều sâu và Trung Quốc triển khai xây dựng “Một vành đai, một con đường”, đặc biệt là việc xây dựng Ngân hàng đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB), quan hệ kinh tế thương mại Trung-Lào sẽ ngày càng mật thiết, sự phụ thuộc về kinh tế của Lào đối với Trung Quốc sẽ tăng lên. 

Ba là quan hệ đặc biệt Lào-Việt Nam. Do các nguyên nhân như địa lý, lịch sử và hiện thực, Lào giữ quan hệ đặc biệt với Việt Nam. Lào và Việt Nam có biên giới chung dài 1.650 km, Việt Nam là đường ra biển tiện lợi nhất của Lào, có ảnh hưởng quan trọng đối với mối liên hệ kinh tế đối ngoại của Lào. Do nguồn gốc sâu xa của Đảng Cộng sản Việt Nam và Đảng nhân dân cách mạng Lào, quan hệ đặc biệt giữa hai đảng được cụ thể hóa ở quan hệ đặc biệt giữa hai nước. Năm 1977, Lào và Việt Nam ký “Hiệp ước hợp tác hữu nghĩa Lào-Việt”, đặt cơ sở pháp lý cho quan hệ đặc biệt giữa hai nước. Đúng như học giả người Anh Grant Evans từng nói “Trong thời kỳ cách mạng thập niên 70 của thế kỷ 20, Việt Nam và Lào có quan hệ giống như thầy với trò”. Lào rất coi trọng tình hữu nghị với Việt Nam, cố Chủ tịch Lào Kaysone Phomvihane miêu tả một cách hình tượng quan hệ Lào-Việt là quan hệ “gắn bó như răng với môi”. Năm 2012, nhân dịp hai nước kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao và 35 năm ký kết “Hiệp ước hữu nghị hợp tác”, hai nước đều tuyên bố phải gìn giữ quan hệ đặc thù hai nước mãi mãi xanh tươi, ổn định lâu dài. Hiện nay Việt Nam là đối tác thương mại lớn thứ 3 của Lào, là nước đầu tư quan trọng, cũng là đối tượng ngoại giao ưu tiên của Lào. Chính địa vị quan trọng đặc biệt của Việt Nam trong ngoại giao Lào, Lào có thái độ tương đối thận trọng đối với tranh chấp Biển Đông có Việt Nam bị cuốn vào trong đó, lo ngại sẽ làm cho Việt Nam không hài lòng. Lào rất không muốn nhìn thấy vì vấn đề Biển Đông mà làm cho Việt Nam và Trung Quốc xảy ra xung đột, từ đó khiến cho Lào ở cảnh ngộ bất lợi tương đối khó xử. Vì vậy, chính sách “không lựa chọn đứng về bên nào” mà Lào áp dụng là hành động bắt buộc để đối phó với tranh chấp Biển Đông, cũng là hành động được quyết định bởi vị thế ngoại giao đặc biệt của nước này. 

Thứ tư là Lào xem xét vấn đề an ninh của nước mình với tư cách là nước nhỏ trong khu vực. Trong trạng thái vô chính phủ, mong muốn sinh tồn và nhu cầu an ninh của nước nhỏ mạnh mẽ hơn nước lớn. Nhưng khả năng bảo vệ an ninh và độc lập của nước nhỏ tương đối hạn chế, khiến cho sự lo ngại về sinh tồn của nước nhỏ tương đối mạnh mẽ. Do tính hạn chế của nguồn lực bên trong, phương thức tự giúp mình của nước nhỏ để thực hiện mục tiêu an ninh xem ra tương đối khó khăn, vì vậy việc phải tìm kiếm một cách tích cực nguồn lực bên ngoài để đạt được động cơ sinh tồn đã trở thành sự lựa chọn chiến lược lớn nhất của nước nhỏ. Đúng như Robert L. Rothstein từng nói “Nước nhỏ không thể thông qua năng lực của bản thân để giành lấy an ninh, để thực hiện an ninh bản thân, về cơ bản phải dựa vào sự giúp đỡ về cơ chế, tiến trình và phát triển từ bên ngoài”. Lào được coi là nước nhỏ cũng có mối quan tâm an ninh tương tự và biện pháp an ninh tương ứng. Thông qua việc tích cực hội nhập ASEAN, lấy sức mạnh tập thể và yêu cầu các bên tuân thủ cơ chế, quy phạm liên quan để bảo vệ lợi ích an ninh của mình, đề phòng sự tấn công của các nước xung quanh hoặc nước lớn khác. Trong tranh chấp Biển Đông, Lào yêu cầu các bên giải quyết hòa bình các tranh chấp: một mặt lo ngại xung đột và chiến tranh đe dọa ổn định và phát triển khu vực sẽ ảnh hưởng đến lợi ích căn bản của nước này; mặt khác lo sợ hiệu ứng liên quan mang tính tiêu cực của con đường lấy phương thức chiến tranh để giải quyết đối với an ninh sau này của Lào. Đồng thời, Lào hy vọng các bên tuân thủ nghiêm ngặt luật pháp quốc tế và DOC, cũng lo ngại các cơ chế và quy phạm tương ứng bị phá hoại, từ đó làm xấu đi tiến trình quy phạm của khu vực, xuất hiện hiện tượng đi ngược lại trào lưu chung của xã hội, làm cho hiện tượng sùng bái sử dụng vũ lực một cách tùy tiện và coi thường cơ chế quốc tế trở nên phổ biến. Cuối cùng đe dọa đến an ninh căn bản của các nước nhỏ trong khu vực trong đó có Lào. 

3. Ảnh hưởng của chính sách Biển Đông của Lào 

Dựa trên xem xét lợi ích quốc gia và nắm bắt đặc tính ngoại giao, Lào đã áp dụng chính sách Biển Đông tương đối thận trọng nhưng cơ bản khách quan và công bằng. Cho dù Lào là nước không liên quan đến vấn đề Biển Đông và là quốc gia có thực lực tương đối yếu, nhưng với tư cách là nước chủ tịch luân phiên của ASEAN năm 2016, cộng thêm đặc tính tổ chức trong quyết sách tập thể của ASEAN, đã trao cho nước này quyền phát ngôn lớn hơn so với sức mạnh quốc gia. Ảnh hưởng của chính sách Biển Đông của Lào chủ yếu được thể hiện ở những phương diện sau: 

Một là có lợi cho sự ổn định của tình hình khu vực Biển Đông. Thái độ của Lào trong vấn đề Biển Đông về tổng thể dựa trên sự thực khách quan, phù hợp với con đường giải quyết đúng đắn của vấn đề Biển Đông, phù hợp với nguyên tắc căn bản của quan hệ quốc tế, phù hợp với xu thế căn bản của phát triển lịch sử. Những năm gần đây, các nước như Philippines... không ngừng thúc đẩy quốc tế hóa vấn đề Biển Đông, thúc đẩy Tòa Trọng tài về Biển Đông, tìm cách lôi kéo các nước bên ngoài khu vực như Mỹ, Nhật Bản,... để tăng thêm con bài đối đầu với Trung Quốc, đồng thời tích cực mở rộng và bổ sung trang thiết bị quân sự, điều này đã làm cho môi trường xung quanh Biển Đông xấu đi, làm giảm mức độ giải quyết hòa bình các tranh chấp, làm gay gắt thêm khó khăn an ninh của khu vực. Việc Lào tích cực chủ trương giải quyết tranh chấp Biển Đông trong khuôn khổ song phương đã giáng một đòn mạnh mẽ vào chủ trương mà Philippines ra sức tuyên truyền ASEAN hóa, đa phương hóa và quốc tế hóa vấn đề Biển Đông, trùng hợp với chủ trương về vấn đề Biển Đông của Trung Quốc. Tháng 4/2016, Trung Quốc đạt được “nhận thức chung 4 điểm” với 3 nước Đông Nam Á trong đó có Lào đã làm giảm ảnh hưởng của chính sách cứng rắn của các nước như Philippines... đối với Trung Quốc. Sự thực chứng minh vấn đề Biển Đông chỉ có các nước tuyên bố chủ quyền thông qua phương thức đàm phán song phương trực tiếp mới có thể đạt được giải pháp giải quyết, việc lôi kéo các nước không tuyên bố chủ quyền khác can dự chỉ có thể khiến cho tranh chấp Biển Đông thêm phức tạp và mở rộng hơn, không có lợi cho sự giải quyết ổn thỏa của vấn đề và kiểm soát có hiệu quả các tranh chấp. Chính sách Biển Đông của Lào đã cung cấp hiệu ứng thị phạm tích cực cho các nước không tuyên bố chủ quyền: một mặt Lào với tư cách là nước không tuyên bố chủ quyền không bị cuốn vào vấn đề Biển Đông, không làm kẻ phá rối; mặt khác tích cực khuyên giải và thúc đẩy đàm phán. Biện pháp và đối sách của Lào là nhân tố tích cực trong tranh chấp Biển Đông, là điều kiện có lợi đi đến ổn định của Biển Đông, đáng để các bên nhất là các nước không tuyênbố chủ quyền ở Biển Đông học tập và làm theo, là con đường tất yếu để tranh chấp Biển Đông đi đến hòa dịu và ổn định. 

Hai là có lợi cho sự phát triển của quan hệ ASEAN-Trung Quốc. Cho dù tranh chấp Biển Đông là tranh chấp giữa Trung Quốc với một số nước ASEAN, nhưng trên mức độ nhất định đã ảnh hưởng đến quan hệ tổng thể giữa Trung Quốc và ASEAN, đặc biệt là có nước tuyên bố chủ quyền cố ý ràng buộc ASEAN để xây dựng mặt trận thống nhất nhằm vào Trung Quốc, ảnh hưởng đến sự thiết lập chương trình nghị sự triển khai hợp tác kinh tế và trên các phương diện khác giữa Trung Quốc và ASEAN. Lào kiên trì song phương hóa tranh chấp Biển Đông, phản đối coi vấn đề này là vấn đề của toàn ASEAN với Trung Quốc, ủng hộ tích cực “tư duy kép” của Trung Quốc. Điều này có ý nghĩa quan trọng đối với việc ASEAN ổn định quan hệ với Trung Quốc, thúc đẩy sự hợp tác giữa hai bên trên nhiều lĩnh vực như chính trị, kinh tế, an ninh, xã hội... Trên thực tế, hiện nay Trung Quốc đã là đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN, cùng với sự nâng cấp của Khu vực thương mại tự do Trung Quốc-ASEAN, xây dựng cơ chế Lan Thương-Mekong và thực hiện xây dựng “Một vành đai, một con đường”, mối liên hệ giữa Trung Quốc và ASEAN ngày càng tăng lên, quan hệ ngày càng mật thiết. Trong tranh chấp Biển Đông, việc các nước như Philippines tìm cách lợi dụng ASEAN để đối đầu với Trung Quốc, chỉ làm cho quan hệ ASEAN-Trung Quốc xấu thêm, làm tổn hại tình hình tốt đẹp của quan hệ hợp tác song phương. Đối sách của Lào kiên trì giải quyết hòa bình vấn đề Biển Đông trong ASEAN là con đường đúng đắn để giải quyết vấn đề Biển Đông, là nhân tố tích cực để Trung Quốc phát triển quan hệ với ASEAN. Năm 2016, với tư cách là nước chủ tịch luân phiên của ASEAN, Lào tổ chức Hội nghị thượng đỉnh ASEAN và hàng loạt hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao Đông Á, chính sách Biển Đông đúng đắn và có tính xây dựng nảy sinh vai trò tích cực đối với sự phát triển của quan hệ ASEAN-Trung Quốc, Trung Quốc và ASEAN đều có thái độ hài lòng đối với hàng loạt hội nghị và tuyên bố chung này. 

Ba là có lợi cho việc thúc đẩy xây dựng Cộng đồng ASEAN. Cộng đồng ASEAN được tuyên bố thành lập vào ngày 31/12/2015 là mục tiêu quan trọng và chỗ dựa mang tính giai đoạn của nhất thể hóa ASEAN, trong đó có cộng đồng an ninh, cộng đồng kinh tế, cộng đồng văn hóa xã hội. Nhưng tranh chấp Biển Đông hiện nay không chỉ liên quan đến vấn đề giữa Trung Quốc và ASEAN, mà còn liên quan đến đến tranh chấp quyền lợi biển giữa các nước như Philippines, Malaysia, Brunei, Việt Nam... Tranh chấp Biển Đông giữa các nước ASEAN không có lợi cho tiến trình nhất thể hóa ASEAN, đặc biệt là các bên đề xuất giải quyết trong khuôn khổ ASEAN, sẽ chỉ làm cho ASEAN đi đến chia rẽ. Con đường giải quyết song phương mà Lào đề xuất là con đường quan trọng để tránh làm cho ASEAN bị cuốn vào trong đó, có ý nghĩa đặc biệt cho việc bảo vệ sự đoàn kết và xây dựng cộng đồng ASEAN. Hiện nay, việc xây dựng Cộng đồng ASEAN đang được triển khai mạnh mẽ, tranh chấp Biển Đông không nên trở thành trở ngại của tiến trình vĩ đại này. Đối sách mà Lào đưa ra có hiệu ứng tích cực và lành mạnh đối với việc các nước có liên quan phá vỡ cục diện bế tắc của Biển Đông và thúc đẩy sự phát triển nhất thể hóa, đây cũng là mục tiêu chiến lược quốc gia của Lào. 

Bốn là chính sách Biển Đông của Lào có ảnh hưởng nhất định đối với Việt Nam. Quan hệ Lào-Việt Nam có tính hai mặt. Ngoài tầm quan trọng của Việt Nam đối với Lào, Lào cũng chiếm địa vị tương đối trong xem xét ngoại giao của Việt Nam. Từ địa chính trị cho thấy lãnh thổ Việt Nam hẹp và dài, từ phía Bắc xuống phía Nam dài 1.650 km, phía Đông đến phía Tây rộng 600 km, nơi hẹp nhất chỉ có 50 km, chiều sâu chiến lược tương đối hạn hẹp, rất dễ bị sự tấn công đến từ biển. Vì vậy, Việt Nam luôn coi Lào là bên chiều sâu chiến lược và hậu phương lớn vững chắc của nước này, kế hoạch Liên bang Đông Dương của Việt Nam có sự liên hệ mật thiết với Lào. Hiện nay, cùng với quan hệ Trung Quốc-Lào ngày càng mật thiết, nhận được sự quan tâm nhất định và hoài nghi của Việt Nam. Có người Việt Nam lo ngại Trung Quốc chiếm ưu thế ở Campuchia và Lào, vì vậy áp dụng biện pháp đối phó tương ứng. Trong tranh chấp Biển Đông, Lào luôn kêu gọi giải quyết hòa bình các vấn đề và yêu cầu Việt Nam tuân thủ quy tắc và cơ chế tương ứng. Việt Nam lo ngại Lào hoàn toàn dựa vào Trung Quốc, vì vậy ở mức độ nhất định hưởng ứng lời kêu gọi của Lào, từ đó giảm bớt biện pháp cấp tiến trong tranh chấp Biển Đông. Ví dụ năm 2014 sau khi Bộ Ngoại giao Lào gửi công văn đến Việt Nam nêu rõ nước này nên giữ kiềm chế, Chính phủ Việt Nam bày tỏ hiểu biết và áp dụng biện pháp tránh làm cho làm tình hình trở nên tồi tệ hơn. 

4. Kết luận

Năm 2016, vấn đề Biển Đông liên tục nóng lên, các nước có liên quan như Philippines… liên tục có những phát ngôn cứng rắn, các nước không liên quan nhất là các nước bên ngoài khu vực như Mỹ, Nhật Bản, Úc… liên tiếp can dự vào vấn đề này. Với tư cách là nước không liên quan đến vấn đề Biển Đông của Đông Nam Á, chính sách Biển Đông của Lào từ trước đến nay luôn bị xem thường. Nhưng với tư cách là nước chủ tịch luân phiên của ASEAN năm 2016, chính sách Biển Đông của nước này không chỉ được các bên liên quan trong khu vực như Philippines, Việt Nam quan tâm, mà còn được các nước không liên quan bên ngoài khu vực coi trọng. Dựa trên đặc trưng ngoại giao và xem xét lợi ích chiến lược trong nước, Lào chủ trương giải quyết hòa bình các tranh chấp, phản đối quốc tế hóa vấn đề Biển Đông và hy vọng hai bên đàm phán để giải quyết. Chính sách Biển Đông của Lào dường như đồng nhất với chủ trương của Trung Quốc, tương đối khách quan và công bằng, có lợi cho sự hòa dịu của vấn đề Biển Đông, có lợi cho quan hệ ASEAN-Trung Quốc phát triển và có lợi cho sự nghiệp xây dựng Cộng đồng ASEAN.

Chen Xiang, Nghiên cứu viên về các vấn đề quan hệ quốc tế của Đông Nam Á, vấn đề nước nhỏ và quan hệ ngoại giao láng giềng, Học viện Chính trị và Quan hệ Quốc tế, Trung Quốc. Bài viết được đăng trên First Thinktank (Trung Quốc).

Hoàng Lan (gt)
Theo Nghiên Cứu Biển Đông